Trecutul simplu -DI

Acest timp exprima o actiune care s-a petrecut in trecut sau un eveniment care s-a incheiat inainte de momentul vorbirii. In limba romana se traduce atat prin perfetul simplu, cat si prin perfectul compus.
Sufixul cu care se formeaza acest timp este -di (vezi acest articol).
Astfel, trecutul simplu se obtine in tlimba turca dupa urmatoarea schema:
Radacina verbului + -di + terminatii
de conjugat

Terminatiile (Tip II):
-m     -k
-n      -niz (-niz/-nız/-nüz/-nuz) (Sufix Tip (b))
-/       -ler/lar (sufix Tip (a))

Important:
-di are in realitate mai 8 forme, mai intai pentru ca este un sufix Tip (b), si apoi pentru ca daca un cuvant setermina in urmatoarele consoane p, ç, t, k , h , s, ş, iar sufixul care trebuie adaugat incepe cu d, aceasta devine t si astfel -di poate fi avea una dintre formele:
-di /-dı/-dü/-du
-ti /-tı /-tü/-tu

FORMA AFIRMATIVA
yemek – yedim a manca – am mancat
içmek – içtin a bea – ai baut
çıkmak – çıktı a iesi – a iesit
görmek – gördük a vedea – am vazut
örtmek – örttünüz a acoperi – ati acoperit
koşmak – koştular a alerga – au alergat

FORMA NEGATIVA
Radacina verbului + -me* + -di + terminatii
de conjugat
– -me e un sufix Tip (a) si are formele -me/-ma;

yemek – yemedim a manca – nu am mancat
içmek – içmetin a bea – nu ai baut
çıkmak – çıkmatı a iesi – nu a iesit
görmek – görmedük a vedea – nu am vazut
örtmek – örtmetünüz a acoperi – nu ati acoperit
koşmak – koşmatular a alerga – nu au alergat

FORMA INTEROGATIVA – are 2 forme:
1. Daca formulam o intrebare la care se cerem un raspuns de forma DA sau NU, verbul are urmatoarea forma:
Radacina verbului + -di + terminatii   + mi
de conjugat
– mi e un sufix Tip (b) si are formele mi/mı/mü/mu;

yemek – yedim mi? a manca – am mancat?
içmek – içtin mi? a bea – ai baut?
çıkmak – çıktı mı? a iesi – a iesit?
görmek – görmedük mü? a vedea – am vazut?
örtmek – örttünüz mü? a acoperi – ati acoperit?
koşmak – koştuları mu? a alerga – au alergat?

2. Daca intrebarea este in forma negativa, atunci sufixul de negare – me este imediat langa radacina verbului si verbul  are urmatoarea forma:
Radacina verbului + -me* + -di + terminatii
de conjugat

– -me e un sufix Tip (a) si are formele -me/-ma;
– mi e un sufix Tip (b) si are formele mi/mı/mü/mu;

Later edit: in 25 martie 2012, Adicsx  a facut cateva corecturi, pentru care ii multumesc si il felicit pentru atentie.  Editez postarea conform justelor lui observatii: 

yemek – yemedim mi? a manca – nu am mancat?
içmek – içmedin mi? a bea – nu ai baut?
çıkmak – çıkmadı mı? a iesi – nu a iesit?
görmek – görmedik mü? a vedea – nu am vazut?
örtmek – örtmediniz mü? a acoperi – nu ati acoperit?
koşmak – koşmadılar mı? a alerga – nu au alergat?

Cand formulam o intrebare si ne referim la un anumit termen propozitiei, altul decat verbul, particula interogativa mi urmeaza imediat dupa cuvantul pe care il determina. Veti intelege mai bine dupa ce urmariti exemplul de mai jos:
Ali dün İstanbul’a gitti. Ali a plecat ieri la Istanbul.
Ali dün İstanbul’a gitti mi? Ali a plecat ieri la Istanbul?/ A plecat ieri Ali la Istanbul?
Ali dün İstanbul’a mı gitti? Ali a plecat ieri la Istanbul?/ La Istanbul a plecat ieri Ali?
Ali dün mü İstanbul’a gitti? Ali a plecat ieri la Istanbul?/ Ieri a plecat Ali la Istanbul?
Ali mi dün İstanbul’a gitti? Ali a plecat ieri la Istanbul?
Ultimile 4 propozitii pot fi traduse identic in romana, diferentierea facandu-se pe baza intonatiei. In unele cazuri se poate pune la inceput de propozitie cuvantul la care face referire intrebarea. Astfel ca, in absenta unui context, in scris, romana apare mai putin specifica decat turca.

Cand construim o intrebare si folosim cuvinte precum kim cine, nerede unde, kaç cate, ne ce, nu mai apare in propozitie particula interogativa mi:
Kim geldi? Cine a venit?
Dün akşam nerede yedınız? Ieri seara unde ati mancat?
Adam kaç lıra verdi? Barbatul cate lire avea?

Surse articol – 1, 2